Feline hyperesthesie syndroom

Het feline hyperesthesie syndroom (FHS) – ook wel bekend als “rolling skin syndrome” of “twitchy cat syndrome” – is een mysterieuze en zeldzame medische aandoening bij katten. Bij deze bizarre aandoening vertoont een kat plotseling vreemd gedrag en spiertrekkingen in de huid, meestal ter hoogte van de rug voor de staartbasis. Katteneigenaren die dit voor het eerst zien, schrikken vaak: hun ogenschijnlijk gezonde kat kan vanuit het niets last krijgen van trillende huid, krampen en paniekerig gedrag. Wat is feline hyperesthesie precies, hoe herken je het en wat kun je als eigenaar doen? In dit uitgebreide artikel bespreken we de symptomen, mogelijke oorzaken, diagnose en behandeling van deze ongewone kattentaandoening. Bovendien geven we tips voor de dagelijkse omgang met een kat met FHS. Hoewel FHS gelukkig zeldzaam is, is het belangrijk om het te herkennen zodat je jouw kat de juiste zorg kunt bieden.

Wat is het feline hyperesthesie syndroom?

Feline hyperesthesie syndroom is een aandoening waarbij een kat episodes krijgt van overmatige gevoeligheid van de huid, meestal langs de rug. De term “hyperesthesie” betekent letterlijk verhoogde gevoeligheid. Tijdens een episode reageert de kat overdreven op aanrakingen of prikkels, vooral aan de achterzijde van het lichaam. Vaak lijkt het alsof er iets onder de huid van de kat kruipt, waardoor de huid op de rug zichtbaar rimpelt of trilt. Dit fenomeen wordt in het Engels treffend “rolling skin” genoemd vanwege de golvende beweging van de huid. Katten met FHS ervaren kortdurende aanvallen van abnormale sensaties en gedragingen die er voor de eigenaar erg bizar uitzien.

Ondanks het dramatische uiterlijk van een FHS-aanval, beschouwen dierenartsen het als een syndroom in plaats of een specifieke ziekte . Dat betekent dat het een verzameling klinische verschijnselen is die meerdere onderliggende oorzaken kan hebben. Met andere woorden: feline hyperesthesie is een cluster van symptomen – zoals huidtrillingen, krampen en vreemd gedrag – die bij verschillende aandoeningen of triggers kunnen voorkomen . Wetenschappers begrijpen FHS nog niet volledig, maar het is duidelijk dat het een ongebruikelijke en complexe aandoening is waarbij zowel neurologische als gedragsfactoren een rol kunnen spelen .

Symptomen en vreemd gedrag

Het opvallendste kenmerk van FHS zijn de plotselinge episodes van vreemd gedrag en spiertrekkingen. Deze episodes duren vaak maar kort, meestal enkele seconden tot een paar minuten . Hieronder zetten we de meest typische symptomen en gedragingen op een rij:

  • Rippling skin (huidsamentrekkingen): De huid op de rug van de kat, vooral bij de lendenen richting de staart, begint zicht- en voelbaar te trillen of golven . Dit kan optreden nadat de kat daar aangeraakt is, maar soms ook spontaan zonder duidelijke aanleiding .
  • Plotseling schrikachtig gedrag: De kat kan van het ene op het andere moment opspringen en wegrennen alsof hij ergens enorm van geschrokken is . Dit gedrag komt vaak voor tijdens een hyperesthesie-episode.
  • Staartzwiepen en achtervolgen van de staart: Veel getroffen katten beginnen heftig met de staart te zwaaien. Sommige katten achtervolgen of bijten zelfs hun eigen staart alsof er iets mee mis is . In ernstige gevallen kan dit leiden tot zelfverwonding aan de staart.
  • Overdreven likken en bijten: Een kat met FHS kan tijdens een aanval obsessief gaan likken of bijten, meestal gericht op de rug, flanken, achterpoten of staartbasis . Vaak lijkt het of de kat krampachtig een onzichtbare jeuk of irritatie probeert weg te likken of te bijten.
  • Verwijde pupillen en andere tekenen van stress: Tijdens een episode zijn de ogen vaak wijd opengesperd en de pupillen duidelijk vergroot . Dit duidt op een verhoogde arousal en stress. Daarnaast kunnen sommige katten klagelijk miauwen of grommen zonder duidelijke reden . In bepaalde gevallen wordt ook overmatig kwijlen (speekselen) gezien .
  • Onzindelijkheid: Hoewel het niet bij elke kat voorkomt, kunnen sommige katten tijdens een aanval spontaan urineren . Dit wijst erop dat de episode heel intens of angstig kan zijn voor de kat.
  • Agressieve reacties bij aanraking: Een kat met FHS zal pijn of ongemak vertonen wanneer je hem tijdens een episode aanraakt . Vaak verergert aanraking de symptomen en kan de kat uitvallen of proberen te bijten, ook al herkent hij zijn eigenaar. Belangrijk is dus dat je een kat tijdens zo’n aanval beter met rust laat om escalatie te voorkomen.

Het gedrag tijdens een hyperesthesie-episode kan behoorlijk beangstigend zijn voor zowel kat als eigenaar. Je kat lijkt zichzelf niet te zijn en heeft geen controle over de reacties . Bovendien raken sommige katten na een aanval uitgeput of desoriënteerd, en zoeken ze een rustplek op om te kalmeren. Het is voor eigenaren essentieel om kalm te blijven. Probeer de omgeving veilig te houden (bijvoorbeeld objecten waarop de kat zich kan bezeren weghalen) en raak de kat niet overmatig aan tot hij gekalmeerd is .

Impact op het welzijn van de kat

Ondanks dat de aanvallen kort duren, kunnen ze een grote impact hebben op het welzijn. Allereerst is er het fysieke risico van zelfverwonding. Door het felle krabben of bijten kunnen katten zichzelf wondjes toebrengen, met name aan de staart of huid . In ernstige gevallen hebben sommige katten met chronische FHS zelfs zodanig hun staart toegetakeld dat een amputatie noodzakelijk werd om verdere pijn te voorkomen. Daarnaast duiden de symptomen erop dat de kat waarschijnlijk pijn of een abnormaal gevoel ervaart tijdens de episode . Het overreageren op aanraking en de paniekerige reacties suggereren dat het voor de kat zelf ook een nare sensatie is, mogelijk vergelijkbaar met plotselinge pijn of ernstige jeuk . Verder kan de onvoorspelbaarheid van de aanvallen de kat geestelijk belasten: hij begrijpt niet wat er gebeurt en kan na verloop van tijd angstiger of gestresster worden in afwachting van de volgende episode.

Gelukkig is FHS op zichzelf niet levensbedreigend en tussen de aanvallen door zijn de meeste katten normaal en gezond. Veel katten met deze aandoening leiden met de juiste behandeling en management nog steeds een gelukkig en actief leven . Toch is het duidelijk dat het tijdig herkennen van FHS-symptomen belangrijk is. Enerzijds zodat je de kat tijdens een aanval veilig kunt houden, anderzijds zodat je met je dierenarts kunt overleggen hoe je de frequentie en hevigheid van de episodes kunt verminderen.

Mogelijke oorzaken en uitlokkende factoren

De exacte oorzaak van het feline hyperesthesie syndroom is nog altijd onderwerp van onderzoek. Dierenartsen en onderzoekers zijn het erover eens dat er niet één enkele oorzaak is aan te wijzen . Integendeel, FHS lijkt een multifactorieel syndroom te zijn waarbij verschillende medische en psychologische factoren kunnen samenkomen. Bovendien reageren katten met FHS niet allemaal hetzelfde op behandelingen, wat suggereert dat de onderliggende triggers kunnen verschillen per dier . Hieronder bespreken we de meest besproken mogelijke oorzaken en risicofactoren:

  • Neurologische oorzaken (mini-epilepsie of zenuwpijn): Veel onderzoekers vermoeden dat FHS een neurologische component heeft. Zo is gesuggereerd dat FHS mogelijk een vorm van partiële epileptische aanval is . Een toonaangevende veterinaire neuroloog, dr. Alexander de Lahunta van Cornell University, opperde dat de symptomen zouden kunnen passen bij een soort aanvalsstoornis (epilepsie) . In dat geval zouden abnormale elektrische ontladingen in de hersenen voor de bizarre verschijnselen zorgen. Dit zou verklaren waarom sommige FHS-katten goed reageren op anti-epileptica zoals gabapentine of fenobarbital. Daarnaast kan neuropathische pijneen rol spelen . Zenuwpijn door bijvoorbeeld een beknelde zenuw in de rug of nek kan abnormale sensaties veroorzaken die de kat niet kan plaatsen, wat leidt tot het dramatische gedrag. In lijn hiermee heeft men bij sommige FHS-patiënten afwijkingen gevonden zoals tussenwervelschijfproblemen (hernia’s) of artritis in de wervelkolom . Dergelijke aandoeningen kunnen pijn of prikkelingen in de rug geven en zo een hyperesthesie-aanval uitlokken. Kortom, op neurologisch vlak wordt gedacht aan kleinschalige epileptische aanvallen, zenuwpijn of rugproblemen als mogelijke triggers.
  • Dermatologische oorzaken (huidaandoeningen): Anderzijds kan FHS bij sommige katten zijn oorsprong hebben in de huid. Chronische huidirritatie of jeuk kan namelijk ook tot obsessief gedrag en huidtrekkingen leiden . Allergieën zijn de meest voorkomende oorzaak van huidproblemen bij katten. Bijvoorbeeld kunnen vlooienallergie, voedselallergie of atopie (omgevingallergie) ervoor zorgen dat de huid erg gevoelig wordt . Bij een vlooienallergie veroorzaakt één enkele vlooienbeet al extreme jeuk. Een kat die hier continu last van heeft, kan over zijn hele rug spiertrekkingen vertonen en oncontroleerbaar gaan krabben en bijten – gedrag dat sterk op FHS lijkt. Inderdaad moet FHS pas als diagnose worden gesteld nadat parasieten en allergieën uitgesloten zijn, precies omdat die een vergelijkbaar beeld kunnen geven . Er is zelfs een geval beschreven waarin een kat met hyperesthesie-achtige symptomen uiteindelijk een voedselallergie bleek te hebben: na overstappen op hypoallergeen dieet verdwenen de aanvallen volledig (Ruiz-Suarez et al., 2021 – zie bronnenlijst). Dit toont aan dat onderliggende huidaandoeningen soms de schuldige kunnen zijn. Ook immuungemedieerde huidaandoeningenof schimmelinfecties (zoals ringworm) behoren tot de dermatologische prikkels die FHS-achtige verschijnselen kunnen opwekken .
  • Psychologische en gedragsmatige oorzaken: Naast neurologische en dermatologische factoren wordt FHS door sommigen beschouwd als een gedragsstoornis. In dat geval zou het vreemd gedrag voortkomen uit een vorm van obsessief-compulsieve stoornis of een dwangneurose bij de kat . We spreken ook wel van stereotiep of dwangmatig gedrag, waarbij de kat impulsen heeft om bepaalde handelingen te herhalen (zoals staartjagen of likken) zonder duidelijk doel. Sommige deskundigen denken dat FHS-aanvallen bij bepaalde katten kunnen ontstaan als een soort overspronggedrag of een extreme reactie op frustratie en stress . Bijvoorbeeld: een binnenkat die onvoldoende prikkels krijgt of zich ergert aan een andere kat in huis, zou die opgekropte energie kunnen uiten in een explosieve FHS-episode. Aandachtzoekend gedrag is ook genoemd als mogelijke factor – de kat leert onbewust dat het vertonen van bizar gedrag de aandacht van de eigenaar trekt, en dit kan het patroon versterken. Hoewel psychologisch klinkende verklaringen misschien minder tastbaar zijn, is het een feit dat stress en veranderingen in de routine FHS kunnen verergeren . Dierenartsen zien dat gestreste katten vaker en heviger hyperesthesie-symptomen vertonen. Stress is dus geen directe oorzaak, maar wel een belangrijke uitlokkende factor die de drempel voor een aanval verlaagt. Bovendien is bij de behandeling gebleken dat anti-angst medicatie of gedragsaanpassingen vaak verbetering geven, wat de gedragscomponent verder ondersteunt.
  • Genetische aanleg: Er zijn aanwijzingen dat bepaalde kattenrassen vatbaarder zijn voor hyperesthesie. FHS kan in principe bij elke huiskat voorkomen , maar in de praktijk lijken raskatten zoals de Siamese, Birmaanse, Abessijn en Pers oververtegenwoordigd . In een aantal van deze rassen (met name Siamezen) vermoeden experts een erfelijke aanleg . Zo wordt aangeraden om niet te fokken met katten die dit syndroom vertonen , omdat hun nakomelingen mogelijk dezelfde gevoeligheid kunnen erven. Wellicht is er dus een genetisch component die bijdraagt aan de ontwikkeling van FHS in bepaalde bloedlijnen. Deze genetische factor sluit andere oorzaken niet uit – het kan bijvoorbeeld zijn dat Siamese katten een lagere drempel voor epileptische aanvallen hebben of gevoeliger zijn voor stress in de omgeving, waardoor FHS bij hen sneller tot uiting komt.

Samenvattend is het feline hyperesthesie syndroom waarschijnlijk geen enkelvoudige ziekte, maar een eindstadium van meerdere mogelijke problemen. Bij de ene kat ligt de oorsprong misschien in een neurologische afwijking, bij de andere in chronische jeuk, en weer een andere kat heeft vooral baat bij gedragstherapie. In alle gevallen geldt dat we eerst andere oorzaken moeten uitsluiten voordat de diagnose FHS met zekerheid kan worden gesteld. Daarover meer in de volgende sectie. Belangrijk is dat eigenaren beseffen dat dingen als vlooien, pijn of stress de klachten kunnen uitlokken of verergeren. Daardoor is een integrale aanpak nodig om de kat te helpen: zowel medisch (bijvoorbeeld pijnstilling of anti-jeuk behandelingen) als omgevingsgericht (stressreductie).

Tip: Omdat stress een bekende trigger is, is het raadzaam om het stressniveau van je kat zo laag mogelijk te houden. Een vaste routine, voldoende verrijking (speelgoed, krabpalen) en rustige schuilplekjes kunnen helpen. Lees bijvoorbeeld het artikel “Heeft mijn kat stress?” op Online Dierenarts (https://online-dierenarts.be/heeft-mijn-kat-stress/) voor adviezen om stress bij katten te herkennen en te verminderen. Een ontspannen kat heeft minder last van allerlei kwaaltjes, mogelijk ook van hyperesthesie-aanvallen.

Diagnose: uitsluiten van andere aandoeningen

De diagnose FHS is lastig en verloopt vooral via uitsluiting. Er bestaat geen simpele test of bloedwaarde die direct aantoont dat een kat het feline hyperesthesie syndroom heeft . Daarom zal de dierenarts eerst andere ziekten en oorzaken moeten uitsluiten die vergelijkbare symptomen geven. Dit proces vergt geduld en soms een bredere medische work-up. Hieronder bespreken we de typische stappen en onderzoeken bij het diagnosticeren van FHS:

  • Uitgebreid lichamelijk onderzoek: De dierenarts begint met het zorgvuldig onderzoeken van de kat. Daarbij wordt specifiek gelet op de huid, de rug en de neurologische status. De huidinspectie is belangrijk om te zoeken naar vlooien, huiduitslag, wondjes of kale plekken. Ook de bewegingsapparaat en wervelkolom worden nagevoeld om pijnpunten of afwijkingen op te sporen. Vaak zal de dierenarts tijdens het onderzoek proberen de hyperesthesie-reactie op te wekken door zachtjes langs de rug te wrijven – soms zie je dan ter plekke de huid rimpelen en de kat overreageren, wat de verdenking FHS versterkt.
  • Controle op parasieten en allergieën: Omdat vlooienallergie de meest voorkomende boosdoener is van vergelijkbaar gedrag, wordt hier zeer grondig naar gekeken . Zelfs indoor katten zonder zichtbare vlooien krijgen soms preventief een vlooienbehandeling, voor het geval er toch een allergie speelt. De dierenarts kan daarnaast huidafkrabsels nemen of een speciale kam gebruiken om op vlooien of mijten te testen. Indien nodig kan een eliminatiedieet worden gestart om voedselallergie uit te sluiten – de kat krijgt dan enkele weken hypoallergeen voer om te zien of de symptomen afnemen. Milieuallergenen (huisstofmijt, pollen) zijn lastiger te testen, maar aanwijzingen daarvan kunnen zijn dat de kat ook andere allergische verschijnselen vertoont zoals jeuk aan kop en nek. Kortom, een dermatologisch onderzoek (inclusief allergietests) is een essentieel deel van de diagnostiek .
  • Bloedonderzoek en aanvullend lab: Er wordt vaak bloed afgenomen om andere aandoeningen uit te sluiten die onrust of overmatig verzorggedrag veroorzaken. Met een bloedpanel kan de dierenarts bijvoorbeeld hyperthyreoïdie (schildklieroveractiviteit) opsporen of uitsluiten . Een overactieve schildklier komt vooral voor bij oudere katten en kan leiden tot nerveus gedrag, vermagering en extreem veel wassen/krabben. Hoewel hyperthyreoïdie zelden precies de huidkrampen van FHS geeft, is het belangrijk het als mogelijke oorzaak van rusteloosheid te elimineren. Ook andere afwijkingen zoals lever- of nierproblemen kunnen via bloedonderzoek aan het licht komen – niet dat die direct FHS veroorzaken, maar een algemeen beeld van de gezondheid helpt om het totale plaatje te begrijpen.
  • Neurologisch onderzoek en pijn evaluatie: Omdat FHS een neurologische component kan hebben, zal de dierenarts de zenuwfunctie van de kat beoordelen. Dit omvat het testen van reflexen, spierkracht en coördinatie. Als er aanwijzingen zijn van bijvoorbeeld zwakte of gevoelloosheid in de achterhand, kan dat duiden op een rugaandoening. In sommige gevallen wordt beeldvorming aangeraden, zoals röntgenfoto’s of een MRI-scan van de wervelkolom, om te kijken of er sprake is van een hernia, artritis of andere veranderingen . Pijnlokalisatie is hier cruciaal: door de kat onder lichte sedatie te onderzoeken kan men checken of druk op bepaalde wervels pijn veroorzaakt. Vindt men een duidelijke bron van pijn (bijvoorbeeld artrose in de lendenen), dan is het waarschijnlijker dat de huidtrillingen een reactie op pijn zijn in plaats van primaire FHS.
  • Gedragsanamnese: De dierenarts zal ook veel vragen stellen over het gedrag van de kat in de thuissituatie. Dit is om te beoordelen of er patronen of triggers zijn. Verwacht vragen als: “Hoe vaak zie je dit gedrag, en op welke momenten?”, “Is er recent iets in huis veranderd (nieuw huisdier, verhuisd, baby, verbouwing)?”, “Hoe reageert de kat op aanraking op de rug buiten de aanvallen om?” en “Zijn er andere gedragsproblemen, zoals overmatig likken of plassen buiten de bak?”. Deze informatie helpt om te bepalen of stress of omgevingsfactoren een rol spelen. In sommige gevallen kan de dierenarts adviseren om een veterinair gedragsspecialist in te schakelen voor een diepgaander evaluatie. Het doel is uit te sluiten dat het gedrag puur voortkomt uit bijvoorbeeld conflict tussen katten of verveling, voordat men zegt dat het FHS is .
  • Medicatieproef: Soms wordt in het diagnoseproces gebruikgemaakt van een therapeutische proef. Dat wil zeggen dat men een bepaald medicijn inzet om te zien of en hoe de kat reageert . Bijvoorbeeld: als men vermoedt dat pijn een rol speelt, kan men de kat een pijnstiller of gabapentine geven gedurende een paar weken. Als de aanvallen duidelijk minder worden onder pijnstilling, is dat een aanwijzing dat pijn (bv. door een rugprobleem) de oorzaak was . Omgekeerd kan ook een korte kuur anti-jeuk middelen of een kalmerend middel worden geprobeerd om hun effect te evalueren. Dit soort trials kunnen waardevolle informatie geven, zeker omdat katten berucht zijn om het verbergen van pijn of stress. Bij een kat die ogenschijnlijk “gezond” is, kan een positieve respons op medicijnen toch laten zien wat er mis was. Het is echter belangrijk om dit altijd onder begeleiding van een dierenarts te doen.

Pas wanneer al deze onderzoeken geen afdoende andere verklaring opleveren, zal de dierenarts de diagnose feline hyperesthesie syndroom stellen. Het is dus vaak een uitsluitingsdiagnose. Men moet er zeker van zijn dat bijvoorbeeld geen parasieten, huidaandoening, neurologische ziekte of gedragsprobleem op zichzelf het gedrag veroorzaakt. Overigens kunnen diagnoses ook samen bestaan: zo kan een kat tegelijkertijd artrose én FHS hebben, of zowel een huidallergie als FHS . In de praktijk betekent dit dat de dierenarts soms meerdere problemen tegelijk aanpakt. Denk aan een kat die zowel vlooien krijgt behandeld én gedragstherapie krijgt, als men niet 100% zeker weet wat primair is. Het goede nieuws is dat, ongeacht de precieze oorzaak, veel van de maatregelen om FHS te behandelen het leven van de kat sowieso comfortabeler maken. Daar gaan we nu dieper op in.

Behandeling: een multimodale aanpak

Het behandelen van feline hyperesthesie syndroom vergt vaak een gecombineerde aanpak. Omdat er verschillende factoren kunnen meespelen, is de beste strategie meestal om meerdere interventies te combineren – gericht op zowel lichaam als geest. Nadat andere aandoeningen zijn uitgesloten en FHS als werkdiagnose is gesteld, zal de dierenarts samen met de eigenaar een plan opstellen. Hieronder bespreken we de belangrijkste pijlers van de behandeling en management van FHS:

1. Medische behandeling

Medicijnen kunnen helpen om de frequentie en intensiteit van de aanvallen te verminderen. Welke medicatie wordt ingezet, hangt af van het vermoedelijke hoofdaspect (neurologisch, dermatologisch of psychogeen) van FHS bij de kat. Vaak is enige proefondervindelijke aanpassing nodig om de juiste combinatie te vinden. Enkele geneesmiddelen en supplementen die regelmatig worden gebruikt:

  • Anti-epileptica / neurologische medicatie: Eén van de meest voorgeschreven middelen bij FHS is gabapentine . Gabapentine is een medicijn dat bij katten zowel neuropathische pijn kan dempen als een licht anti-epileptisch en angstremmend effect heeft. Het is gebleken dat veel katten met hyperesthesie goed reageren op gabapentine: hun aanvallen worden milder of komen minder vaak voor. In ernstigere gevallen, vooral als men sterk denkt aan een epileptische component, kan een klassiek anti-epilepticum als fenobarbital of levetiracetam worden overwogen op voorschrift van de dierenarts. Deze medicijnen verlagen de prikkelbaarheid van de zenuwcellen en kunnen de “kortsluiting” in de hersenen voorkomen die mogelijk de episodes veroorzaakt. Daarnaast wordt soms prednisolon(een corticosteroïd) gegeven in lage dosering, omdat dit zowel ontstekingsremmend is (nuttig bij een eventuele hersenontsteking of ruggenmergontsteking) als de prikkelbaarheid van zenuwen kan verminderen.
  • Pijnstilling: Als er aanwijzingen zijn van rugpijn of een orthopedisch probleem, krijgt de kat doorgaans pijnstilling. Dit kunnen NSAIDs (ontstekingsremmers) zijn of in zwaardere gevallen opioïden voor korte termijn. Pijnstilling kan een enorm verschil maken als pijn de trigger was voor het hyperesthesie-gedrag. Een bijzondere behandeloptie die in Cornell University werd toegepast is een epidurale injectie bij katten met lumbosacraal pijn . Hierbij wordt lokaal een langwerkend pijnstillend of ontstekingsremmend middel toegediend op de plek waar de zenuwen uit de ruggengraat komen, om zo het pijnsignaal te blokkeren. Dergelijke ingrepen gebeuren uiteraard alleen door specialisten en bij katten die slecht reageren op standaardtherapie.
  • Kalmerende en psychotrope medicatie: Indien stress, angst of compulsief gedrag op de voorgrond staat, kan de dierenarts gedragsmedicatie voorschrijven. Veelgebruikte middelen zijn antidepressiva uit de tricyclische groep zoals amitriptyline of SSRI’s zoals fluoxetine (hetzelfde middel als Prozac) . Amitriptyline heeft bij katten zowel een jeukstillend als angstremmend effect en wordt regelmatig ingezet bij FHS, zeker als de kat zichzelf veel verwondt door likken. Fluoxetine is een moderne angstremmer die compulsief gedrag kan verminderen. Ook clomipramine (Clomicalm) is een optie bij dwangmatig staartjagen of likken. Deze medicijnen vergen meestal enkele weken om effect te laten zien en de dosis moet nauwkeurig worden afgestemd. Het doel is om de obsessieve kant van het gedrag af te zwakken en de kat meer ontspanning te geven in het dagelijks leven.
  • Supplementen: In mildere gevallen of als aanvulling kunnen bepaalde voedingssupplementen bijdragen. Omega-3 vetzuren (bijvoorbeeld visolie) staan bekend om hun ontstekingsremmende eigenschappen en kunnen helpen om de huidgezondheid te verbeteren en eventuele jeuk te verminderen . Daarnaast ondersteunen omega-3’s de gewrichten, wat gunstig is als er artrose meespeelt. Er zijn ook kalmerende supplementen op de markt voor katten, zoals producten met L-tryptofaan, melisse, zilvervine of melatonine. Hoewel de werkzaamheid kan variëren per dier, melden sommige eigenaren baat bij dergelijke natuurlijke middelen. Belangrijk is wel om altijd met de dierenarts te overleggen voordat je supplementen geeft . Natuurlijk betekent niet automatisch veilig of geschikt, en je wilt interacties met andere medicatie vermijden.

In de praktijk wordt vaak een combinatie van bovenstaande middelen gebruikt. Zo kan een kat bijvoorbeeld gabapentine krijgen én een lage dosis amitriptyline, zodat zowel de neurologische als de gedragsmatige kant gedekt is. Uit een onderzoek bleek dat van 7 behandelde katten er 6 aanzienlijk verbeterden met medicijnen, en bij 5 katten was één medicijn al genoeg om de aanvallen onder controle te krijgen (Amengual Batle et al., 2019). Bovendien bleek in een recente studie met 28 katten dat na een jaar behandeling 93% van de katten geen klinische FHS-aanvallen meer vertoonde, al gebruikte ongeveer de helft van hen nog wel medicatie . Dit toont aan dat medicatie op de lange termijn bij de meeste katten effectief kan zijn, hoewel sommige dieren langdurig afhankelijk blijven van de geneesmiddelen. Gelukkig weegt dit voor veel eigenaren ruimschoots op tegen het leed van onbehandelde aanvallen.

2. Omgevingsaanpassingen en stressreductie

Een tweede pijler van de aanpak is het optimaliseren van de leefomgeving en routine van de kat. Zoals eerder genoemd, kan stress een grote rol spelen bij hyperesthesie. Daarom is het belangrijk om de triggers van spanning in het leven van de kat te minimaliseren. Enkele praktische maatregelen zijn:

  • Creëer een veilige haven: Zorg dat je kat een eigen plek heeft waar hij zich kan terugtrekken en ontspannen. Dit kan een aparte kamer zijn of gewoon een rustig hoekje met een comfortabel mandje hoog op een kast. Het is essentieel dat de kat zich hier veilig voelt en niet gestoord wordt door andere huisdieren of drukte . Bijvoorbeeld kun je een kamer tijdelijk off-limits maken voor kinderen of andere dieren wanneer je kat daar aan het uitrusten is. Bovendien kan het plaatsen van een feromoonverdamper (zoals Feliway) in de ruimte helpen om een kalmerende sfeer te creëren . Deze verdampers verspreiden synthetische kopjesferomonen die katten een gevoel van geruststelling geven.
  • Vermijd plotselinge veranderingen: Katten hechten aan routine. Veranderingen in huis – zoals verbouwingen, een nieuw meubel, een verhuis, nieuwe huisgenoten of huisdieren – kunnen bestaande stress verergeren. Uiteraard zijn veranderingen soms onvermijdelijk, maar probeer ze in dat geval geleidelijk door te voeren . Introduceer bijvoorbeeld een nieuw huisdier stapsgewijs en laat je FHS-kat langzaam wennen achter een hekje of deur voordat er direct contact is. Als je weet dat er een grote verandering aankomt (bv. een baby op komst), kun je in overleg met de dierenarts tijdig eventuele kalmerende middelen of supplementen geven om de overgang soepeler te laten verlopen . Het motto is: voorzichtig en stap voor stap, zodat de kat niet van de ene op de andere dag met een compleet nieuwe situatie zit.
  • Voldoende verrijking en voorspelbaarheid: Frustratie en verveling kunnen mogelijk bijdragen aan hyperesthesie-episodes. Zorg daarom voor voldoende mentale en fysieke uitdaging voor je kat. Dagelijks spelen (met een hengeltje, balletje, laserpointer – wat je kat maar leuk vindt) helpt om energie kwijt te raken en stresshormonen te verlagen. Ook voedselpuzzels of voerspeeltjes kunnen de kat op positieve wijze bezig houden. Daarnaast is het goed om een zekere structuur in de dag te houden: voer de kat op vaste tijden, speel op vaste momenten en vermijd onnodige onregelmatigheid. Een kat die weet wat hij kan verwachten, voelt zich doorgaans zekerder. Een blije, ontspannen kat zal minder geneigd zijn tot vreemd stressgedrag.
  • Meerdere katten? Let op de onderlinge dynamiek: In huizen met meerdere katten kan onderlinge spanning soms subtiel zijn, maar wel stress geven. Zorg voor voldoende hulpbronnen: meerdere kattenbakken verspreid door het huis, genoeg voer- en drinkplaatsen, meerdere krabpalen en slaapplekken . Op die manier hoeven katten niet te concurreren en is de kans kleiner dat één kat zich bedreigd of opgejaagd voelt (wat hyperesthesie kan uitlokken). Let op tekenen van pestgedrag tussen katten – als één kat de zieke kat steeds achterna zit, probeer ze dan tijdelijk te scheiden wanneer je er niet bij bent, zodat de gestreste kat echt tot rust kan komen.

3. Gedragstherapie en training

In aanvulling op omgevingsaanpassingen kan doelgerichte gedragstherapie nuttig zijn, met name als compulsief gedrag of angst een grote rol speelt. Een gedragsdeskundige voor katten kan helpen om specifieke technieken toe te passen, zoals:

  • Desensitisatie en tegenconditionering: Dit is een methodiek waarbij je de kat geleidelijk laat wennen aan een prikkel die normaal een aanval uitlokt, terwijl je iets positiefs aanbiedt. Bijvoorbeeld, als het aaien over de rug standaard een episode veroorzaakt, kun je beginnen met héél zacht en kort aanraken van de rug gevolgd door een beloning (bijv. een smakelijk snoepje), nog vóórdat de kat negatief reageert. Stapje voor stapje probeer je de tolerantie op te bouwen, zodat de kat leert dat aanraking niet iets vervelends hoeft te zijn. Dit moet uiterst voorzichtig gebeuren en vaak onder begeleiding van een specialist, om te voorkomen dat je juist een aanval triggert.
  • Alternatief gedrag aanleren: Bij aanwijzingen van aandachtzoekend of overspronggedrag kun je de kat leren een ander gedrag te vertonen in plaats van bijvoorbeeld staartjagen. Telkens wanneer je merkt dat je kat opgewonden raakt en dreigt in een FHS-episode te schieten, leid je de aandacht af met een speelgoedje of een opdrachtje (als je kat trucjes kent) . Sommige eigenaren conditioneren hun kat om bij een bepaald signaal (bv. het rammelen van de voertrommel) te komen voor een beloning, waardoor de kat uit zijn tunnelvisie gehaald wordt. Dit vergt training en timing, maar kan op termijn helpen om de cyclus te doorbreken. Het idee is dat de kat een positieve handeling gaat uitvoeren op momenten van stress in plaats van zichzelf aan te vliegen.
  • Zelfbeschadiging voorkomen: Als de kat de neiging heeft zichzelf te bijten of excessief te likken tijdens aanvallen, is het belangrijk dit zo veel mogelijk te voorkomen om blessures te beperken. Het tijdelijk dragen van een petshirt (strak stretchshirtje voor katten) of een zachte beschermkraag kan hierbij nuttig zijn . Uiteraard zijn de meeste katten hier niet dol op, dus dit is meer een laatste redmiddel bij katten die zichzelf echt veel pijn doen. Gedragstherapie richt zich er dan op om de onderliggende oorzaak aan te pakken zodat zulke maatregelen niet permanent nodig zijn.

Vaak werken dierenartsen samen met een kattengedragstherapeut om een op maat gemaakt plan voor de kat te maken. Een combinatie van medicatie én gedragstherapie kan zeer effectief zijn, omdat je zowel de fysieke sensaties als de emotionele component aanpakt.

Leven met een kat met hyperesthesie

Wanneer de diagnose FHS is gesteld en de behandeling is ingezet, breekt een periode aan van observeren en bijsturen. Elk dier reageert anders, dus het kan even duren voor je de ideale balans hebt gevonden. Als eigenaar is het belangrijk om geduldig en consequent te zijn. Houd een dagboekje bij van de aanvallen: noteer frequentie, duur, mogelijke triggers en wat je deed. Dit helpt de dierenarts om de voortgang te evalueren en eventueel medicatie bij te stellen.

Gelukkig is de prognose voor de meeste katten met FHS redelijk goed. Met juiste management kunnen veel katten een vrijwel normaal leven leiden. Zoals eerder genoemd, vertoonde in één onderzoek het overgrote deel van de katten geen symptomen meer na langdurige behandeling . Relapses (terugvallen) kunnen voorkomen , bijvoorbeeld als medicatie wordt gestaakt of als er plotseling veel stress ontstaat (zoals een verhuizing). In zulke gevallen kunnen de aanvallen tijdelijk terugkomen, maar meestal krijg je ze met aanpassingen weer onder controle. Realistisch gezien zal een kat met FHS vaak levenslang wat extra aandacht en management nodig hebben om episodes te voorkomen. Denk aan het blijvend geven van medicatie (zoals een lage onderhoudsdosis angstremmer) of het structureel stressvrij houden van de leefomgeving.

Het allerbelangrijkste is om steeds in het oog te houden dat de kat er niets aan kan doen. Boos worden of straffen heeft geen enkele zin – het gedrag is onvrijwillig en de kat begrijpt het zelf niet. Integendeel, straf of harde correctie kan de stress verergeren en zo een averechts effect hebben. Probeer in plaats daarvan liefdevol begrip op te brengen voor je huisdier. Een kat met FHS heeft een gevoeliger zenuwstelsel of gemoed en vaart wel bij een rustige, stabiele thuis. Met geduld en goede zorg kan je kat ondanks deze bizarre aandoening een gelukkig, knuffelig en prettig leven leiden. Veel eigenaren van FHS-katten zien dat hun huisdier na verloop van tijd vrijwel klachtenvrij is en alleen af en toe nog een milde twitch heeft.

Conclusie: Het feline hyperesthesie syndroom is een zeldzame maar fascinerende aandoening bij katten, die zich uit in dramatisch huidtrillen en atypisch gedrag. Voor katteneigenaren kan het even schrikken zijn, maar met de juiste veterinaire begeleiding is er veel mogelijk om je kat te helpen. Herken de symptomen, schakel tijdig je dierenarts in en wees bereid tot een brede aanpak: van medische behandeling tot stressverlichting. Zo vergroot je de kans dat jouw “twitchy” kat weer ontspannen door het leven gaat.

Wetenschappelijke bronnen

  1. Ruiz-Suárez, N. et al. (2021). Food hypersensitivity and feline hyperaesthesia syndrome (FHS): A case report. Veterinární Medicína, 66(8), 363–367.
  2. Amengual Batle, P. et al. (2019). Feline hyperaesthesia syndrome with self-trauma to the tail: Retrospective study of seven cases and proposal for an integrated multidisciplinary diagnostic approach. Journal of Feline Medicine and Surgery, 21(2), 160–168.
  3. Marioni-Henry, K. et al. (2016). Diagnostic investigation in 13 cats with suspected feline hyperesthesia syndrome. Journal of Veterinary Internal Medicine, 30(4), 1438–1439.
  4. Mandigers, P.J.J. (2016). Een kat in het nauw; het feline hyperesthesie syndroom. Interview Universiteit Utrecht (Nieuws) – gesprek met specialist Neurologie (Universitair Dierenziekenhuis).
  5. Cornell Feline Health Center – Hyperesthesia Syndrome (2021). College of Veterinary Medicine, Cornell University. (Veterinaire voorlichtingspagina)
  6. PetMD – Feline Hyperesthesia Syndrome (2025). K. Sirois, DVM – uitgebreid artikel met symptomen, oorzaken en behandeling (met referenties).

Veterinaire universiteiten en informatiepagina’s:

Relevante pagina van online-dierenarts.be:

Leave a reply